Psychologische problemen in de kern proberen aan te gaan
Heb je chronische psychologische problemen (aandoeningen, stoornissen, complexen of hoe je het ook noemt) en lukt het je niet om er vanaf te komen, zoals bij langdurige depressie, aanhoudende trauma-gerelateerde en andere nare ervaringen, probeer het eens anders. Tracht er eens niet van af te komen, maar tracht er juist eens ‘van binnen’ contact mee te maken.
Dat doe je door naar het gevoel van het probleem te gaan, in je lijf, in je binnenwereld en er je aandacht aan te geven. Welk gevoelsbeeld heb je erbij? Misschien krijg je een visueel beeld, misschien een lichamelijk gevoel of sensatie. Ga dit aandacht geven om het te leren kennen, te contacten, zonder het te willen oplossen. Alsof je een onbekende voor het eerst ontmoet, met nieuwsgierigheid, zonder vooroordelen . . .
Het is met aanhoudende psychische problematiek vaak net als in oude, door de tand des tijds gevormde verhalen en sprookjes, iets in je wil gevonden, gevoeld, geheeld of bevrijd worden.
Imaginatie is er een hele geschikte methode voor: door met voldoende ‘ik-sterkte’* bewust te kiezen de ‘aandoening’ aan te gaan, met zorg en behoedzaamheid het te contacten, om te ontdekken en te gaan voelen wat het in de kern nodig heeft of je misschien wel te bieden heeft.
* Ik-sterkte is het psychische en emotionele vermogen om met ‘moeilijke innerlijke gesteldheden’ contact te kunnen maken of anders gezegd ‘het aan te kunnen’.
Kees heeft een chronische depressie. ‘Ik ben niet vooruit te branden, het is alsof er iets me naar beneden trekt’, zegt hij. En ook: ‘bij het opstaan is het vaak alsof er een droefgeestige mist hangt’. Als hij gevraagd wordt waar hij dit het meest in zijn lichaam voelt, legt Kees zijn handen op zijn buik en borst. Wanneer hij dan wordt uitgenodigd zijn aandacht onder zijn handen te brengen, te voelen en te waarnemen met zijn innerlijke zintuigen, vertelt Kees na een tijdje dat hij een soort ketting meent te zien. De therapeut laat Kees dit beeld verder onderzoeken en raadt hem aan om de ketting naar beneden te volgen, als hij dat aankan. Eerst vindt Kees dat een hachelijke onderneming, hij is bang voor het diepe. Maar met behulp van een imaginair duikerspak, zwemvliezen en een zuurstoffles durft hij de tocht naar beneden uiteindelijk aan te gaan.
Op de bodem van de zee ontdekt Kees tot zijn verrassing dat de ketting aan het wrak van een schip vastzit. In het nadere onderzoek van het wrak krijgt Kees het merkwaardige gevoel een stuk van zijn verleden, de mislukkingen in zijn werk en huwelijk, onder ogen te zijn gekomen. Er zijn flashbacks en meerdere malen wordt de imaginatieve ervaring onderbroken om zijn emoties plek en rust te geven. Als Kees vervolgens verder gaat in zijn onderzoek ontdekt hij dat er een wonderlijk licht in aanwezig is, een licht wat hij nog niet eerder gezien had. Dit licht wordt erg belangrijk voor hem, het verwarmt hem van binnen. In de volgende sessies lukt het hem om de ketting los te maken. Het lucht hem op en in de weken erna knapt hij aanzienlijk op. Na de imaginatieve reizen in zijn eigen diepzee hervindt hij in de maanden erna geleidelijk aan het élan om weer plannen te maken en stappen vooruit te zetten in zijn leven.
Het imaginatief ‘innerlijk gaan ontmoeten’ van een psychologisch probleem is niet een cognitief, rationeel proces, het is veel meer een droomachtige tocht vol emotie en symboliek. De inhoud en dynamiek van het innerlijk, de psyche, is een puur symbolische, betekenisvolle wereld, een wereld waarin er obstakels en monsters kunnen zijn, maar ook feeën en raadgevers, verborgen schatten, elixers en soms wonderlijk licht. Elk innerlijk beeld erin vertegenwoordigt op een symbolische manier psychische energie, of beter gezegd elk onderdeel in onze verbeelding is een symbool en kan ons leiden naar oplossing en innerlijke vitaliteit.
De imaginatieve ontmoeting met een moeilijke inhoud in onszelf kan in eerste instantie bedreigend of angstig zijn, maar omdat je uit vrije wil kiest er naar toe te gaan kun je je voorbereiden en onderweg allerlei maatregelen nemen en hulp inschakelen, net als een reiziger die goed voorbereid een onbekend gebied in gaat. Kees in het voorbeeld hierboven trok een (imaginatief) duikerspak aan en zwemvliezen.
Soms blijkt dan tijdens zo’n proces dat er kostbaarheden op de bodem te vinden te zijn.
Nog een voorbeeld, waarin een cliënte een confrontatie heeft met een eng beest. Het doet mij, de therapeut in dit geval, denken aan het sprookje van de prinses met de gouden bal. In dat verhaal is de prinses haar gouden bal kwijt geraakt, die is in het diepe water gevallen. Maar gelukkig is er een kikker die de bal voor haar opvist. De kikker wil echter wel een beloning, voor wat hoort wat. Het is psychologisch interessant dat er van de beloning meerdere varianten zijn in dit oeroude verhaal. In één variant wil de kikker met de prinses aan tafel, om te eten. In een andere variant wil hij kussen en met haar vrijen. En in weer een andere variant wordt de prinses zo woedend dat ze de kikker kapot gooit tegen de muur. In alle gevallen blijkt de kikker een betoverde prins te zijn, wiens bevrijding uitsluitend kan geschieden doordat de prinses echt contact maakt, goedschiks of kwaadschiks.
Thea heeft last van een eetstoornis. Ze heeft terugkerende eetbuien, dan weer trekt ze de koelkast open en eet alles wat voor handen is, dan weer braakt ze en probeert af te vallen.
Als ik, de therapeut, haar vraag om naar binnen te gaan naar het gevoel van de eetbui, dan krijgt ze na enige tijd het beeld van een afzichtelijk reptiel. Thea vind het beest eng en walgt ervan. Ik stel haar dan voor om de tijd te nemen om weer rustig door te ademen om pas daarna ‘het beest’ weer aan te kijken. Dat doet ze, en dan meldt ze de ogen van haar vader in het beest, dat voor haar staat, te zien. Ze schrikt er van.
We bespreken de rol van haar vader in haar leven en hoe dat kennelijk verbonden is met haar eetstoornis.
Ik stel Thea voor verder te gaan in het contact met het reptiel, het aandachtig te ontmoeten. Mijn verwachting was dat Thea het reptiel zou gaan bevrienden, om er mee in harmonie te gaan geraken, maar niets van dat. Thea wordt woedend en zegt het te lijf te willen gaan, te vernietigen, uit haar leven te bannen. Met grote kracht gaat ze het kussen dat ik haar er voor geef te lijf, beukt erop met al haar kracht en Thea laat al schreeuwend horen dat ze wil dat hij oprot uit haar leven. Naderhand zegt ze dat het de eerste keer is dat ze zich zo geuit heeft, ze voelt zich bevrijd.
Na een week, en ook weer na een maand, bespreken we hoe het haar verder is gegaan en of het bevrijdde gevoel zich heeft bestendigd. Thea vertelt dat het zo voluit kunnen uiten van haar woede een doorbraak is geweest en dat ze nu de kracht heeft gevonden om haar eetbuien te weerstaan, het lukt haar met vallen en opstaan. Haar zelfvertrouwen is gegroeid.
Om grip te krijgen op chronische psychologische problemen biedt imaginatie verrassende creatieve en non-verbale middelen. Het is een excellente, oeroude methode die de eigen zelfversterkende bronnen in de persoon aanroept, maar dient met zorg toegepast te worden, gedoseerd en in haalbare, ik-sterke stapjes. Imaginatie heeft er vele verschillende technieken voor.
Imaginatie kan een innerlijk visueel proces zijn, maar ook een proces met creatieve expressie, tekenen, schilderen, collages, stem, beweging, drama of rollenspel en in allerlei combinaties, al naar gelang nuttig is in het proces en haalbaar is voor de persoon. Des te meer de persoon actief met de beelden aan het werk gaat en die ook plek en toepassing weet te geven in het dagelijkse leven, des te meer er integratie van de betreffende psychische energie zal gaan plaatsvinden.
Jan Taal, augustus 2023
Lees meer over deze processen in ‘Imagery in Therapy, Counselling and Coaching’ of ‘De drie stadia van imaginatie’.
9 september 2023: Levenskunst & imaginatie
4 november 2023: start leergang Imaginatie Expertise
foto: Paul Ponten
